طاق بستان کرمانشاه , شکوه هنر ساسانی
طاق بستان کرمانشاه , شکوه هنر ساسانی
بی شک دیدار از شاهکارهای هنری پیشینیان، تجربه ای ناب و دلنشین است؛ چرا که بازدید از نقوش و آثار دوره های پیشین، بیانی شفاف و دقیق از فرهنگ و دستاوردهای مردمان هنرمند آن عصر می باشد.
نقش برجسته های ساسانی که در نقاط مختلف ایران دیده می شوند، قدرت و ابهت شاهان ساسانی را به رخ می کشند. آن ها هرکجا که در تیررس نگاه ناظران بوده برای نمایش قدرت خود به آیندگان بهره برده اند. طاق بستان یکی از جولانگاه های پادشاهان این عصر بوده که دستور حجاری را بر دل کوه صادر کرده اند.
نقوش برجسته ی ساسانی در طاق بستان یکی از جذابترین جاذبه های گردشگری استان کرمانشاه می باشد که شهرت جهانی دارد.
محوطه تاريخي طاق بستان
در ابتدا شاهان ساسانی نواحی اطراف تخت جمشید را برای تراشیدن تندیس های خود انتخاب می کردند، اما از زمان اردشیر دوم و شاهان پس از او، طاق بستان که منطقه ای پرآب و سرسبز بود و در بین راه جاده ابریشم قرار داشت، را جایگرین مناطق قبلی کردند.
طاق بستان در کنار چشمه ای در شمال شرقی شهر کرمانشاه قرار دارد که شامل دو ایوان سنگی در دامنه کوه به نام های ایوان کوچک و بزرگ مزین به سنگ نگاره ای از اردشیر دوم که جلوه ای از هنر ساسانی است.
مورخین دوره اسلامی نامهای متفاوتی را برای توصیف این محوطه به کار برده اند؛ از جمله نام “شبدیز” توسط ابن فقیه و ابن رسته؛ “قصرشیرین” توسط یاقوت مستعصمی و ” طاق وسطام” در نوشته های حمدالله مستوفی به کار برده شده است.
طاق بستان یا طاق بسان
اهالی کرمانشاه آن را “طاق وسان” و “طاق بسان” می نامند. در زبان محلی کرمانشاه “سان” یعنی “سنگ” و “طاق وسان” به معنی طاقی که در سنگ کنده شده، می باشد.
اکثر ايران شناسان از “طاق بستان” برای توصیف این مکان استفاده می کنند.
ايوان بزرگ طاق بستان
فضایی مستطیل شکل به ارتفاع ۹ متر، عمق ۶.۵ متر با پهنای ۷.۵ متر شامل مهمترین اثر این مجموعه است. در دو طرف ایوان جِرزی چهارگوش و روی آن طاقی با قوس نعل اسبی قرار دارد و کمی از جرزها عقب تر است. شکل ورودی ( قسمت جلو ) طاق به شکل نیم دایره و در انتها ( داخل ) به بیضی تبدیل می شود. این تفاوت به خاطر تغییر ارتفاع در قسمت جلو و انتهای طاق است. هفت جان پناه (مانعی به صورت دیوار کشیده شده در لبه بام) چهار پله ای و سکویی در انتهای ایوان دیده می شود. در انتهای ایوان سکویی است که برروی آن و در دو طرف انتهایی ایوان بزرگ، دو نیم ستون بدون پایه ستون به ارتفاع ۴ متر و قطر ۳۲ سانتی متر وجود دارد. سرستونهای آن شباهتی به ستونهای بیزانسی دارند.
قدمت ایوان بزرگ
در مورد تاریخ ساخت این ایوان نظریه های متفاوتی هست. اما نظریه هرتسفلد ( باستانشناس و ایرانشناس آلمانی ) در بین اکثر ایرانشناسان پذیرفته شده، او زمان ساخت این ایوان را مربوط به زمان خسرو دوم ( ۶۲۸ ـ ۵۹۰ م) می داند.
نقوش این ایوان بسیار مهم و مفید هستند، زیرا کمک بسیاری در شناخت و بررسی پوشاک و زیورآلات دوره ساسانی می کند.
حجاری های ایوان بزرگ
دیواره های داخلی ایوان بزرگ به دو بخش تقسیم و بسیار استادانه تزیین شده و خوشبختانه تا امروز آثار آن پابرجا مانده است. برروی جرزهای ورودی آن درختی دیده می شود و قوس آنها به وسیله دو ردیف نقوش گیاهی تزیین شده، درقسمت لچکی نیز الهه ای بالدار ( نیکه ) که هر کدام در یک دست خود حلقه روبان دار و در دستی دیگر جامی پر مروارید دارند،حجاری شده است.
دیوار انتهای ایوان دو بخش دارد؛ در بخش بالایی صحنه تاج گذاری پادشاه ساساني را می بینید. پادشاه با صورتي سه رخ و بدني تمام رخ که بر روي سكويي ايستاده و دست چپ را بر روي قبضه شمشير گذاشته و دست راست را به طرف اهورا مزدا دراز كرده را دیده می شوند. در سمت راست او، پيكره اهورا مزدا با صورت و بدني تمام رخ كه بر روي سكويي ايستاده، دیده می شود. اهورامزدا دست چپ را بر روي سينه گذاشته و با دست راست حلقه روبان داري را به شاه اهداء مي كند. و در سمت چپ شاه، آناهیتا با صورت و بدنی تمام رخ ایستاده که در دست چپش سبوی آب و با دست راست حلقه ربان داری را به شاه ساسانی می بخشد.
جزئيات صورت شاه، در این سنگ نگاره، آسيب ديده است ولي صورتی فربه، گونه هایی گوشتالو، چشم هایی درشت و ابروها یی برجسته دارد. موهاي سرش انبوه و مجعد و بلند تا روی شانه هایش آويخته. او گوشواره ای مدور كه گوي كوچكي به آن آويزان است، به گوش دارد و گردنبندی از دو رديف مهره هاي مرواريدي كه به مركز آن سه دانه مرواريد درشت آويخته شده است.
شاه، تاج كنگره داري بر سر دارد كه پايه آن مزین به دو رشته مرواريد و پلاك هاي مربع شكل است و در جلو تاج، هلالي قرار دارد. بالای آن، دو بال عقاب نقش شده كه نوك آنها به طرف داخل خم شده است. در حد فاصل اين دو بال، ميله عمودي وجود دارد كه بر روي آن هلالي ديده مي شود. در داخل هلال، نيز گوي بزرگي قرار دارد.
در بخش پایینی، سوارکاری نیزه به دست، بر اسب تنها دیده می شود که به صورتی سه رخ و بدني تمام رخ سوار بر اسب قوي هيكلي است. برخی مورخین اسلامی براین باورند که او خسروپرویز است که سوار بر اسب خود”شبدیز” می تازد.
حجاریهای ديوارهاي جانبي ايوان بزرگ
صحنه های شکار شاهی در قسمت دیواره های جانبی ایوان بزرگ به تصویر در آمده است. در سمت راست صحنه شکار گوزن، درقابی به ابعاد ۵.۸۰ در ۳.۹۰متر حجاری شده و شامل تصاویری از فیل بانانی است که در سه ردیف گله گوزنها را به طرف شکارگاه رم می کنند. شاه سوار بر اسب در سه قسمت به نمایش درآمده؛ در قسمت بالا آماده برای شکار، و در پشت سرش بانویی که چتری را بالای سر شاه نگه داشته است. پشت شاه سه ردیف بانو ایستاده اند. عده ای در دو ردیف به حالت احترام و در صف آخر عده ای از بانوان نوازنده و تعدادی بانوی رامشگر در جلوی شاه ایستاده اند. در جای دیگر شاه در حال شکار دیده می شود که چهارنعل به دنبال گوزنهاست و شش اسب سوار در پشت سر او هستند. در آخرین تصویر شاه، او کمان خود را به گردن انداخته و نشان از اتمام شکار است. در سمت چپ حصار، تعدادی شتر سوار، گوزن هاي شکار شده را با خود حمل می کنند.
در ديوار سمت چپ صحنه شكار گراز، در قابي مستطیل شکل حجاری شده و در قسمت چپ آن ۱۲فيل با دو نفر نشسته بر آن در ۵ رديف عمودي دیده می شود و آنها در حال رم دادن گرازها از مخفي گاه باتلاقي خود به درون نيزارها هستند. در قسمت بالا، قایقی با دو قایق ران و ۵نفرکه در حال کف زدن هستند، و در قسمت مرکز این صحنه، شاه در داخل قايقي ايستاده و در اطراف او نوازندگان زن هستند؛ در پشت این قایق، قایقی دیگر که ۴ نوازنده چنگ زن داخل آن هستند، نقش شده است.
در قسمت پایین این قاب، ۵ فیل سوار به وسیله خرطوم فیلها در حال جمع کردن گرازهای شکار شده، دیده می شود.
ایوان کوچک طاق بستان
ایوان کوچک، طاقی مستطیلی به ارتفاع حدود ۵ متر، پهنای ۶ متر وعمقی در حدود ۳.۵ متر می باشد. در دو طرف ورودی این ایوان، دو جرز چهارگوش که بالای آنها طاقی با قوس نیم دایره که حدود ۱۰سانتی متر عقب تر است، وجود دارد. دیوار انتهای آن به دو بخش تقسیم شده که قسمت بالا با عمق ۳۰سانتی متر و ارتفاعی در حدود ۳ متر دارد و در آن پيكره هاي شاهپور سوم و پدرش شاهپور دوم که هر دوی آنها ایستاده و بدن تمام رخ و با صورتی نیم رخ نقش شده اند، هر دو دست راست را بر قبضه شمشير و دست چپ را بر قسمت فوقاني غلاف گذاشته اند. شاپور دوم تاجی کنگره دار مزین به گوی بزرگی و گوشواره و گردنبند در گردن دارد. پیراهنی تا روی زانو و چین دار با شلواری گشاد و برکمرش، کمربندی که جلو آن پاپیونی دیده می شود، بسته است.
علاوه بر آن كتيبه هايي به خط پهلوي و به زبان فارسي ميانه نیز وجود دارد. با توجه به کتیبه ها می توان هویت پادشاهان به تصویر کشیده را تشخیص داد. کتیبه شاپور دوم دارای ۹ سطر و سنگ نوشته شاپور سوم ۱۳ سطر است.
سنگ نگاره اردشير دوم در سمت راست ایوان کوچک
صحنه تاج ستاني اردشير دوم ( ۳۸۳ – ۳۷۹ م ) نهمين شاه ساساني ، در سمت راست ایوان کوچک مشاهده می شود. پادشاه ساسانی با چشمانی درشت، ابروان پیوسته و ریشی مجعد همانند دیگر نقش ها با بدنی از روبه رو، صورتی سه رخ و دستی بروی قبضه شمشیر حجاری شده. شاه ساسانی گوشواره، دستنبد و ریسمانی از مروارید به گردن دارد. از تاج او درپشت سر ربانی بلند آویزان است. لباس شاهانه وی پیراهن چین داری تا روی زانوست که با شلوار بلند و چین دار نقش شده و با روبانی به کف پایش بسته شده و کمربندی مزین به مهرهای مرواریدی در قسمت پایینی آن حمایلی جواهرنشان بسته شده و شمشیرش را به آن آویخته است.
شاه حلقه روبان داري را از اهورا مزدا که در سمت راست او ایستاده می گیرد. در سمت چپ اردشير دوم، ايزد مهر که حاله ای دور سرش نفش شده، روي گل نيلوفر بزرگي ايستاده و دسته ای از شاخه های نباتی به نام برسم(مخصوص مراسم مذهبی) در دست دارد. پیکر دشمن مغلوب ساسانی در زیر پای اهورامزدا و شاپور دوم دیده می شود. نظراتی متفاوت راجع به هویت شخص مغلوب وجود دارد اما اکثریت محققین اورا وليانوس امپراطور روم كه در سال ۳۶۲ م به دست اردشير دوم كشته شده، می دانند.
سنگ نگاره دوره قاجار در طاق بستان
در بخش بالایی ديوار سمت چپ ايوان بزرگ، سنگ نگاره اي از دوره قاجاريه که تصویری از محمد علي ميرزا شاه نشسته بر تخت با تاجی کنگره دار شبیه تاج پدرش فتحعلی شاه، همراه با كتيبه اي به خط نستعليق حجاري شده است. در سمت راست محمدعلی میرزا، عمادالدوله، در سمت چپ او پسرش محمدحسين ميرزا و در جلوی او ، آقاغني ایستاده اند. در کنار شاه قاجار شعري در مدح او از بسمل شاعر كرمانشاهي نگاشته شده است.
كتيبه اي به خط نستعليق در سمت چپ سنگ نگاره قرار دارد که وقف نامه ای با مضمون وقف درآمد سه دانگ از مزارع كبود خاني است كه بايستي در عزاداري امام حسين (ع) هزینه شود.
اين سنگ نگاره براساس متن این کتیبه در سال ۱۲۳۷ هجری قمری به دستور آقاغني خواجه باشي محمدعلي ميرزا و توسط ميرزا جعفر سنگ تراش حجاري شده است.
عمارت مسعودیه
در دوره قاجار امام قلی میرزا عمادالدوله در اطراف طاق بستان عمارتی به نام مسعودیه بنا کرده بود که تاسال ۱۳۴۲ در محوطه دیده می شده اما بعد از آن به خاطر حفظ آثار باستانی و آزاد سازی چشمه آناهیتا،تخریب شد.
چشمه های جوشان آب در کنار نقوش برجسته
در پایین طاقها آبی زیبا و زلال قرار دارد که منظره بینظیری را به محوطه بخشیده . سراب طاق بستان از هزاران سال پیش در شمال شهر کرمانشاه و در جوار طاق های ساسانی جاری است و هزاران هکتار از اراضی کشاورزی منطقه را مشروب و آب اهالی روستای طاق بستان را نیز تامین می کند.
دسترسی به طاق بستان
آدرس: کرمانشاه. بلوار طاق بستان
از شهر خود به وسیله قطار، اتوبوس، هواپیما و یا خودروی شخصی خود به شهر کرمانشاه سفر کنید و از آنجا به سمت شمال غربی شهر کرمانشاه حرکت کنید. بلواری به نام طاق بستان شما را به این محوطه می رساند.
بلیط ورودی: برای گردشگران داخلی۲۰۰۰تومان و برای گردشگران خارجی۱۵۰۰۰ تومان
ساعت بازدید: از ۸ صبح الی ۲۰
پیشنهاد ما
طاق بستان محوطه باشکوه و ارزشمندی است که گوشه ای از شکوه تاریخ ایران را نمایان می کند. حتما بازدید از این مجموعه را در برنامه سفر خود بگنجانید.برای اقامت هتل های مناسبی نزدیک طاق بستان و یا دیگر مکان های دیدنی وجود دارد.
طوری برنامه ریزی کنید که تمام مکان های تاریخی و طبیعی این شهر را ببینید. در طول مسیر رستورانهای مختلف و معتبری هستند که باید طعم عالی و فراموش نشدنی دنده کباب کرمانشاهی را بچشید.
مردم کرمانشاه در هنگام غروب برای تفریح به طاق بستان می آیند و مردمانی مهربان و مهمان نوازند که در صورت لزوم از آنها می توانید راهنمایی بخواهید.